Βασίλης Κουκαλάνι: «Κάνουμε αυτού του είδους το θέατρο για να διεκδικούμε μια φωνή η οποία να διαφωτίζει τον δημόσιο διάλογο»
Συνέντευξη: Μαριλένα Θεοδωράκου
Πριν από λίγο μέρες παρουσιάστηκε από το Grips και συγκεκριμένα στο αμφιθέατρο της Ακαδημίας των Τεχνών του Βερολίνου η παράσταση του έργου «Ο Μορμόλης» σε σκηνοθεσία Γιώργου Παλούμπη και Βασίλη Κουκαλάνι. Στο πλαίσιο του φεστιβάλ «On the Child‘s Side» του θεάτρου Grips -ενός ισχυρού διεθνούς φεστιβάλ που παρουσιάζει παραστάσεις από την Ινδία, την Νότια Κορέα, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Ουγκάντα- θα παρουσιαστεί στις 14 Ιουνίου και το «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν» στο Grips Podewil. Πρόκειται για μια πολύ δυνατή πρωτιά της ομάδας νεανικού θεάτρου «Συντεχνία του Γέλιου» από την Ελλάδα, η οποία εντάσσεται στο ρεπερτόριο του Grips Theater, με τις δύο αυτές παραστάσεις για παιδιά και νέους. Το Grips είναι ένα από τα ιστορικότερα και σημαντικότερα θέατρα του Βερολίνου το οποίο γιορτάζει φέτος τα πενήντα του χρόνια.
Ταυτόχρονα, ο Βασίλης Κουκαλάνι σκηνοθετεί την επετειακή παράσταση για τα 50 χρόνια του θεάτρου Grips που λέγεται «Το κενό στο φράχτη» (Die Lücke im Bauzaun) και που έκανε πρεμιέρα στις 6 Ιουνίου 2019. Ο σκηνοθέτης και ιδρυτής της ομάδας «Συντεχνία του Γέλιου» μιλάει για τις τρεις προαναφερθείσες παραστάσεις, για την ομάδα που έχει αφήσει το δικό της στίγμα στο νεανικό και παιδικό θέατρο και για τη συνεργασία του με το θέατρο Grips.
«Είναι η δεύτερη φορά που η ομάδα «Συντεχνία του Γέλιου» ταξιδεύει για να παρουσιαστεί στο Grips, μετά το 2014 και την παράσταση “Μια Γιορτή στου Νουριάν”. Ξεκινήσαμε το 2011 με αυτή την παράσταση, σε μια εποχή που το θέμα του ρατσισμού και των προκαταλήψεων ήταν πολύ στο προσκήνιο» λέει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Βασίλης Κουκαλάνι. «Ζούσαμε μια εποχή όπου έπεφταν βροχή τα Μνημόνια, ο κόσμος μαζευόταν στο Σύνταγμα για διαδηλώσεις και πολλοί καλλιτέχνες είχαν αρχίσει να συζητάνε τον τρόπο που μπορούμε να πάρουμε θέση και να γίνουμε αντιληπτοί. Πώς δηλαδή μπορούμε να συμμετέχουμε μέσω την τέχνης μας σε όσα συμβαίνουν στη χώρα μας και το μόνο πράγμα που μπορούσα να σκεφτώ -για να είμαστε κάπως κοινωνικά παρεμβατικοί- ήταν ο τρόπος του παιδικού θεάτρου του Grips. Το Grips είναι ένα θέατρο που βγήκε από τα σπλάχνα του φοιτητικού κινήματος της Γερμανίας, ήταν πολύ ριζοσπαστικό και αυτό το είδος του πολιτικού και χειραφετικού θεάτρου, μάλλον το ξεκίνησαν πραγματικά μετά τη φοιτητική επανάσταση της Γερμανίας. Οπότε ήταν το μόνο πράγμα που μπορούσα να σκεφτώ για το πώς θα μπορούσαμε να γίνουμε αντιληπτοί κοινωνικά και να δημιουργήσουμε μια υπολογίσιμη εστία τέχνης αλλά και κοινωνικής συμμετοχής. Ξεκινήσαμε λοιπόν τον Οκτώβριο 2011 με την παράσταση “Μια γιορτή στου Νουριάν” η οποία ήταν κάτι που δεν γνώριζε το αθηναϊκό κοινό του παιδικού και νεανικού θεάτρου. Τα συμπεράσματα που έδινε αυτό το έργο ήταν ακαριαία όσον αφορά δύσκολα θέματα όπως ο ρατσισμός, η προσφυγιά, η μετανάστευση και οι κοινωνικές του αντιφάσεις. Η μετατόπιση των παιδιών και η συγκίνηση των μεγάλων ήταν ακαριαία συναισθήματα. Ήταν πολύ αποτελεσματικό ως κοινωνική κριτική αλλά και ως ένα παιδαγωγικό μέσο, τελικά. Προσωπικά με εκφράζει πολύ αυτή η επικοινωνία με το κοινό γιατί είδα ότι μέσα από ένα τόσο ισχυρό υλικό γίνεται και ένα θέμα πολύ έντονα ψυχαγωγικό, έχει μεγάλη πλάκα, έχει τις δυνατότητες ενός λαϊκού θεάματος με τη συμμετοχή του κοινού, αλλά κυρίως με την ψυχική και τη διανοητική συμμετοχή. Γίνεται δηλαδή ένα μοίρασμα του σκηνικού γεγονότος που συμμετέχει το κοινό σε μεγάλο βαθμό. Οπότε συνεχίσαμε με την παράσταση “Τζέλα, Λέλα, Κόρνας και ο Κλεομένης” μέσα σε μια Αθήνα των Μνημονίων που οι αλλαγές ήταν γρήγορες και ξαφνικές και ο κόσμος ξαναμαζεύτηκε στις γειτονιές αυθόρμητα. Τα παιδιά έπαιζαν πάλι έξω, είχε αλλάξει το τοπίο του κέντρου της Αθήνας, της Κυψέλης, της Πατησίων, τα παιδιά έβγαιναν έξω και έπαιζαν μπάσκετ και ποδόσφαιρο, έκαναν ποδήλατο, ήταν ένα πράγμα που σχεδόν μέχρι την Ολυμπιάδα του 2004 είχε χαθεί. Θεωρούσα ότι κάτι επαναστατικό είναι να δείξεις στα παιδιά πώς διεκδικούν τις περιπέτειες της καθημερινότητας. Γενικά, το υλικό που επεξεργαστήκαμε στη συνέχεια («Είστε και Φαίνεστε», «Βάσος και Βιβή»), με κάποιο τρόπο έκανε τον δικό του ντόρο. Ένας σημαντικός σταθμός είναι ότι η παράσταση “Μια γιορτή στου Νουριάν” παίχτηκε επί τέσσερα συναπτά έτη υπό την αιγίδα της UNHCR, όπως επίσης και στις Φυλακές Κορυδαλλού τον Ιανουάριο του 2014. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, κλήθηκε και από το Θέατρο Grips, πήρε το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου της Κύπρου και εκπροσώπησε την Κύπρο στην Ανάληψη της Προεδρίας της Ε.Ε. στο Στρασβούργο, πραγματοποιώντας επτά παραστάσεις στην βιβλιοθήκη του Ευρωκοινοβουλίου».
Η παράσταση του έργου «Ο Μορμόλης» δείχνει ότι η επιτυχία της ομάδας Συντεχνία του Γέλιου είναι το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης συνεργασίας με το θέατρο Grips και της πίστης στον κοινωνικό ρόλο του θεάτρου.
«Τα δύο πρώτα έργα έγιναν σχεδόν με τους ίδιους συντελεστές» συνεχίζει η Βασίλης Κουκαλάνι. «Επειδή εγώ πάντα έπαιζα ρόλους, αρχικά δεν είχα την εμπειρία ενός σκηνοθέτη αλλά με ενδιέφερε πολύ να πω την ιστορία με τον ξεκάθαρο τρόπο που ήθελα να την πω. Οπότε πάντα σκηνοθετούσα με κάποιον φίλο μαζί. Ήταν ο Παντελής Δεντάκης που είχε πιστέψει πολύ σε αυτό και οι ιδέες μας γύρω από το θέμα ήταν ταυτόσημες. Στην επόμενη δουλειά που κάναμε δύο χρόνια μετά συνεργάστηκα με τη Λίλλυ Μελεμέ που σκηνοθετήσαμε μαζί το “Τζέλα, Λέλα, Κόρνας και ο Κλεομένης”. Και τώρα σκηνοθετούμε μαζί με τον Γιώργο Παλούμπη ο οποίος είναι ένας άνθρωπος που και οι ιδέες μας είναι ταυτόσημες αλλά και ο σκηνικός τρόπος αφήγησης. Πραγματικά μαζί μπορούμε να παίξουμε πινγκ-πονγκ και να συνεργαστούμε σωστά. Και γι’ αυτό θα συνεχίσουμε και να το κάνουμε. Η επόμενη δουλειά που κάναμε που ήταν όσο παρεμβατική ήταν ο “Νουριάν” νομίζω είναι η φετινή μας επιτυχία “Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν”, η οποία ασχολείται με το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Με τις προκαταλήψεις, τις αγκυλώσεις και τους φόβους που υπάρχουν στην κοινωνία και πώς με αστείο και ευφάνταστο τρόπο βοηθάμε να επικρατήσει η λογική, η οποία λέει ότι η αναπηρία είναι απλά ένα μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Όποιον και αν κοιτάξουμε δίπλα μας δεν είναι ίδιος με εμάς. Πάντα με κάποιον τρόπο διαφοροποιείται. Ο λόγος που κάνουμε αυτού του είδους το θέατρο είναι για να διεκδικούμε μια φωνή η οποία να διαφωτίζει τον δημόσιο διάλογο. Όπως το καταφέραμε στο “Νουριάν” έτσι το καταφέραμε και στον “Σούπερμαν”. Είμαστε μια υπολογίσιμη φωνή στη θεώρηση του θέματος της αναπηρίας. Νομίζω ότι η επιτυχία της ομάδας και η βιωσιμότητά της τελικά οφείλεται στο γεγονός ότι έχουμε δημιουργήσει ένα κοινό που μας εμπιστεύεται με τα θέματα που κάνουμε και γινόμαστε κοινωνικά αντιληπτοί».
H παράσταση «Πιο δυνατός κι από τον Σούπερμαν» (σε σκηνοθεσία Βασίλη Κουκαλάνι και Αντώνη Ρέλλα) παρουσιάζεται στο Grips στις 14 Ιουνίου 2019 σε ταυτόχρονη διερμηνεία στα Γερμανικά στο πλαίσιο του φεστιβάλ «On the Child‘s Side».
«Το Grips με αφορμή τα πενήντα του χρόνια διοργανώνει ένα μεγάλο φεστιβάλ παιδικού και νεανικού θεάτρου που λέγεται On the Child’s Side και έχει σχέση με την πρωτοβουλία που έχει πάρει το Grips για την ενσωμάτωση των παιδιών των Ηνωμένων Εθνών προκειμένου να αναγνωριστούν τα δικαιώματά τους. Είμαστε η μόνη χώρα που εκπροσωπεί την Ελλάδα σε αυτό το φεστιβάλ με δύο παραστάσεις. Αρχικά θα παρουσιάζαμε μόνο τον “Σούπερμαν” αλλά όταν οι Γερμανοί είδαν τον “Μορμόλη” από τη Συντεχνία του Γέλιου θεώρησαν ότι είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι, καταρχήν της ιστορίας του Grips και κυρίως η καινούργια του εκτέλεση από την ομάδα μας που προσδίδει κάτι καινούργιο στο Grips. Εκτιμάται πολύ από το Grips ότι ένα τόσο αντιαυταρχικό έργο είχε περάσει τη λογοκρισία της Χούντας και είχε κάνει ντόρο επί δικτατορίας. Το εκτιμούν ιδιαίτερα σαν ιστορικό κομμάτι. Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι το Grips μάς υπολογίζει σαν συνεργάτες καθώς με τα παλιά έργα του Grips που ανεβάσαμε τα πέντε πρώτα χρόνια και που ήταν από τη δεκαετία του 1970, είδαν την αποτελεσματικότητα της δουλειάς μας. Έτσι, το Grips έκανε και αυτό κάποιες αναθεωρήσεις για τα έργα που επέλεγε, τα έργα που προσπαθούσαν να γράψουν και για το καινούργιο τους υλικό. Είχε πάρει μια τροχιά η οποία ενδεχομένως είχε αποκλίνει λίγο από τον παραδοσιακό τους τρόπο ο οποίος είναι πολιτικός, χειραφετικός, διαλεκτικός και λίγο από την εμπειρία τη δικιά μας πήραν παράδειγμα και παίξαμε ρόλο στην εξέλιξη του δρόμου που βρίσκεται το Grips σήμερα. Γι’ αυτό υπάρχει και μια στενότερη συνεργασία και ένα από τα έργα που σκηνοθετώ και εγώ είναι από τα έργα του παραδοσιακού υλικού του Grips που λέγεται «Το κενό στο φράχτη» (Die Lücke im Bauzaun) και θα παίζεται εκεί για τα επόμενα τρία χρόνια. Επίσης, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «On the Child‘s Side», διοργανώνεται διεθνές συμπόσιο θεατροπαιδαγωγών με θέμα “Τα δικαιώματα του παιδιού στο παιδικό και νεανικό θέατρο” με την Κατερίνα Αδαμάρα και τη Γιόλικα Πουλοπούλου, μέλη της Συντεχνίας του Γέλιου, οι οποίες συμμετέχουν στο πρόγραμμα ανταλλαγής μεταξύ θεατροπαιδαγωγών του θεάτρου Grips του Βερολίνου και της ελληνικής ομάδας».
Η Συντεχνία του Γέλιου έχει ακολουθήσει τη συνταγή του θεάτρου Grips με τρόπο ανανεωτικό και προοδευτικό για τη θεατρική σκηνή της Αθήνας και της Ελλάδας, και καθιστά τη χώρα μας ως τη μόνη που εκπροσωπείται στο διεθνές φεστιβάλ θεάτρου «On the Child’s Side» με δυο παραστάσεις.
