Γιατί να μιλήσεις στα παιδιά για την αναπηρία

Τα παιδιά έρχονται από μικρή ηλικία σε επαφή με το τι θεωρείται «φυσιολογικό», τόσο μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους ανθρώπους, όσο και με τα δημοφιλή πολιτισμικά προϊόντα (βιβλία, ταινίες, τηλεόραση, περιοδικά). Τα προϊόντα αυτά είναι που, εν πολλοίς, καθορίζουν τι είναι αποδεκτό και τι όχι, προβάλλοντας εικόνες – πρότυπα εκτός των άλλων και για την ανθρώπινη ομορφιά, τη διάνοια ή/και την υγεία. Οι εικόνες αυτές αντικατοπτρίζουν, φυσικά, ενσταλαγμένες κοινωνικές αντιλήψεις για το τι είναι κανονικό ή αποκλίνον, παραδειγματικό ή ανεπαρκές.

Η αναπηρία είναι μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Με το να μιλήσουμε στα παιδιά για ζητήματα αναπηρίας αλλά και για άλλα θέματα που θεωρούνται ευαίσθητα, τα παιδιά παρατηρούν τα πολλά πρόσωπα της διαφορετικότητας, την αποδέχονται ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό, τη σέβονται κι ίσως στο μέλλον είναι εκείνοι που θα δημιουργήσουν κοινωνίες ανθρώπων που να τους χωράνε όλους το ίδιο. Εάν κάνουμε πως δεν βλέπουμε «τον ελέφαντα στο δωμάτιο», αν δεν μιλάμε με τα παιδιά, τότε οποιοδήποτε θέμα ενδύεται τον μανδύα του ταμπού και διαιωνίζει προκαταλήψεις, ρατσιστικά στερεότυπα, φόβο και μισαλλοδοξία λόγω της άγνοιας και της αδιαφορίας.

Θεατροπαιδαγωγικές μέθοδοι και αντίληψη του κοινωνικού μοντέλου αναπηρίας

Ως το ζωτικότερο, ίσως, κομμάτι της κοινωνικής αλλαγής κι εξέλιξης, η εκπαίδευση κρατά το  κλειδί για τον μετασχηματισμό των κοινωνικών αντιλήψεων, των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να λειτουργούν έχοντας υπόψη τους την κοινωνικοοικονομική και πολιτική συνθήκη της εκάστοτε στιγμής, έτσι ώστε να οδηγήσουν τους εκπαιδευόμενους στην κοινωνική συνειδητοποίηση, την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης και τελικά, στη χειραφέτησή τους.

Στο σημείο αυτό κάνει την εμφάνισή του το Εκπαιδευτικό Δράμα και οι παραπλήσιες θεατροπαιδαγωγικές μέθοδοι, που περιλαμβάνονται στον όρο – ομπρέλα «Εφαρμοσμένο Θέατρο» (Applied Theatre). Μέσα από συγκεκριμένες τεχνικές και δραστηριότητες που εμβαθύνουν σε κρίσιμα ζητήματα της καθημερινής ζωής ενώ παράλληλα ενέχουν στοιχεία αισθητικής, το άτομο που συμμετέχει σε αυτές δύναται να καλλιεργήσει τη σκέψη του και να μεταφέρει τις εμπειρίες του από τον χώρο του Εκπαιδευτικού Δράματος, στην πραγματικότητα. Υπό προϋποθέσεις κι ανάλογα με τα ζητήματα που θίγονται, το άτομο θα μπορούσε να δημιουργήσει μάλιστα στην πραγματική του ζωή ένα περιβάλλον όπως ιδανικά εκφράστηκε μέσω του Εκπαιδευτικού Δράματος.

Οι προσεγγίσεις αυτές βλέπουν τη γνώση ως δραστηριότητα, με γνώμονα και αφορμή πάντα τις ανάγκες, τα προβλήματα και τις απορίες των παιδιών. Μέσω των τεχνικών του Εκπαιδευτικού Δράματος, ερχόμαστε σε θέση να (ανα)γνωρίσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, να ορίσουμε τη θέση μας απέναντι στον κόσμο και τα πράγματα, να συζητήσουμε, να συνεργαστούμε, να προτείνουμε λύσεις, , να αμφισβητήσουμε έννοιες και ιδέες.  να οδηγηθούμε ακόμη και στη δημιουργική σύγκρουση. Εν ολίγοις, γινόμαστε ικανοί να δημιουργήσουμε τη δική μας άποψη και μαθαίνουμε να την εκφράζουμε, γινόμαστε αυτόβουλα όντα και παύουμε να είμαστε μάτια και στόματα σιωπηλά που δεν θέλουν παρά να δώσουν μόνο “κάποια” σωστή απάντηση.

Σκοπός είναι η βιωμένη γνώση, μέσα από παρατήρηση, επεξεργασία και έρευνα,  να οδηγήσει σε μία νέα, κατακτημένη γνώση ικανή να αλλάξει αν όχι τον κόσμο, στοιχεία της καθημερινής μας ζωής.

Το θέατρο ως όπλο κι ως εργαλείο

Χρησιμοποιούμε τις τεχνικές του εφαρμοσμένου θεάτρου (Applied Theatre) καθώς σ’ αυτό:

1. Χρησιμοποιούμε το θέατρο για να δημιουργήσουμε μια μικρογραφία της πραγματικότητας και να παρατηρήσουμε τις δομή της, να ξεμπροστιάσουμε τα κακώς κείμενά της, να την καυτηριάσουμε και να τη σατιρίσουμε, έχοντας ταυτόχρονα την ευκαιρία να δοκιμάζουμε συνεχώς νέες δομές αλλάζοντας κάποιες παραμέτρους κατόπιν δικής μας επιλογής.
2. Το ποιοι είμαστε μπορεί να ιδωθεί ως μια αφήγηση που φτιάχνουμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας, ανάλογα με τις συνθήκες. Αλλάζει συνεχώς και μπορεί να επηρεάζεται από τις ιστορίες-αφηγήσεις των άλλων και τις εμπειρίες που αποκτούμε.
3. Μπαίνοντας στο χώρο της φαντασίας μέσω του θεάτρου, μπορούμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, τη στάση μας απέναντι στον κόσμο και στα πράγματα ανάλογα με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και κατανοούμε τα δεδομένα και τον εαυτό μας τη συγκεκριμένη στιγμή στη συγκεκριμένη διαδικασία.
4. Γνωρίζοντας πως η θεατρική πραγματικότητα δεν είναι αληθινή πραγματικότητα, μπορούμε να συμπεριφερθούμε ελεύθερα, αντισυμβατικά, χωρίς λογοκρισία, χωρίς να νιώθουμε ότι απειλούμαστε και χωρίς να φοβόμαστε τυχόν συνέπειες.